Το Αόρατο Χέρι του Α. Σμιθ και η Θεία Πρόνοια

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Σειρά Δημοσιεύσεων Οικονομικού Τμήματος, Αρ. 45.

 

1. Το ζήτημα.

Είναι δυνατή η ύπαρξη μιας αρμονικής κοινωνίας θεμελιωμένης στην ατομική ελευθερία και στον τέλειο ανταγωνισμό, τα μέλη της οποίας να μην είναι εκ των προτέρων όλα σοφά;

Ο Άνταμ Σμιθ (στο εξής Α.Σ) (1723-1790), υπήρξε εκπρόσωπος του Σκωτσέζικου διαφωτισμού και γεννήθηκε στο Κιρκάλντι. Ήταν Ηθικός Φιλόσοφος και Οικονομολόγος. Το 1776 εξέδωσε το περίφημο βιβλίο του «Έρευνα σχετικά με τη φύση και τα αίτια του Πλούτου των Εθνών» (στο εξής Π.τ.Ε.) Με το εν λόγω βιβλίο καθιερώθηκε ως ο θεμελιωτής της κλασσικής Οικονομικής και ως ο ιδρυτής της πολιτικής οικονομίας ως επιστήμης. Πριν ακόμη εκδηλωθεί η βιομηχανική επανάσταση, η εν λόγω πραγματεία του προσέφερε αρκετές από τις βασικές ερμηνείες του καπιταλισμού –χωρίς να τον ονοματίζει ως τέτοιο– όπως ο καταμερισμός της εργασίας, ο διαχωρισμός της κοινωνίας σε τάξεις, η θεωρία της αξίας, η θεωρία της προσαρμογής της προσφοράς προς τη ζήτηση κ.α. Όχι παραδόξως πολλά από τα παραπάνω και πολλά άλλα στοιχεία της Σμίθειας θεώρησης δεν αποτελούν αντικείμενα προβολής του έργου του, από την επικρατούσα σήμερα τάση στους οικονομικούς και πολιτικούς κύκλους. Απεναντίας η συνολική προβολή του έργου του έχει επικεντρωθεί στο αποκαλούμενο «αόρατο χέρι της αγοράς». Στο αξίωμα του αόρατου χεριού θεμελιώθηκε επίσης η καθιερωμένη οικονομική πολιτική και η παγκοσμιοποίηση.

Ο Α. Σμιθ ταύτισε το ατομικό συμφέρον με το κοινωνικό συμφέρον. Κάθε άτομο, ισχυρίστηκε, δρώντας από προσωπικό συμφέρον κατά ένα παράδοξο τρόπο εργάζεται για το κοινό συμφέρον καθοδηγούμενο από ένα «αόρατο χέρι», της αγοράς, όπως πρόσθεσαν οι σύγχρονοι υποστηρικτές του. Στο εν λόγω πόρισμα χειραγωγήθηκαν οι κοινωνίες σε μια ολοκληρωτική-μεταφυσική αντίληψη του όρου «αγορά», ο οποίος κατάντησε όπως το μυθικό αμάλθειον κέρας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο επεβλήθη μια νέα ιδεολογία ο «αγοραϊσμός».

Μεταξύ διασωθέντων έργων του είναι και η «Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων» (στο εξής Θ.Η.Σ.), έργο του 1759 συγκεκριμένα, με το οποίο και καθιερώθηκε ως ηθικός φιλόσοφος.

Από το 1764 έως το 1766 επισκέφθηκε την Γαλλία με τη μεσολάβηση του φίλου του David Hume. Εκεί είχε την δυνατότητα να γνωρίσει μεταξύ άλλων και τον F. Quesnay, ιατρό στο επάγγελμα, τον κατ’ εξοχήν θεωρητικό της Γαλλικής Φυσιοκρατικής οικονομικής σχολής. Φαίνεται ότι δέχθηκε την επιρροή του, μιας και ήθελε να αφιερώσει τον Π.τ.Ε, ενώ ήταν εν ζωή ακόμη, σ’ αυτόν. Δεν κατέστη δυνατόν γιατί το 1774 ο F. Quesnay απεβίωσε. Με την επιστροφή του άρχισε τη σύνταξη του Π.τ.Ε. η οποία διήρκεσε 10 χρόνια. Κατά μια εκδοχή η συγγραφή του έργου ξεκίνησε ενώ ήταν ήδη στη Γαλλία, συγκεκριμένα στη Τουλούζη.2 Κατά μια άλλη εκδοχή ο Α.Σ είχε ήδη συντάξει ένα προσχέδιο του Π.τ.Ε πριν ακόμη επισκεφθεί τη Γαλλία.

Μια επιφανειακή μελέτη της Θ.Η.Σ. και του Π.τ.Ε οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται περί δύο έργων που παρουσιάζουν μη συμβατές αντιλήψεις για την ανθρώπινη φύση, εντελώς φιλάλληλης το πρώτο, ωθούμενης μόνον από το οικονομικό και εγωιστικό συμφέρον το δεύτερο. Μια τέτοιου είδους αντίληψη συνδέθηκε με υποτιθέμενες δύο συγκρουόμενες φάσεις της ζωής του Α.Σ. Η πρώτη της νεότητας συνδεδεμένης με την Θ.Η.Σ. η οποία εγκαταλείφθηκε από την φάση της ωριμότητας η οποία είχε ως αφετηρία το 1764 με την επίσκεψη στη Γαλλία και την επαφή του με την σχολή των Φυσιοκρατών. Εδώ έγκειται και το ονομαζόμενο Σμίθειο ζήτημα. Στο κείμενο τούτο επιχειρείται μια διαλεύκανση του ζητήματος.

Κατεβάστε ολόκληρο το κείμενο της δημοσίευσης εδώ.

Comments are closed.